ល្ខោនស្រមោលស្បែកធំជាកេរដំណែលដ៏មានតម្លៃកាត់ថ្លៃមិនបានរបស់បុព្វបុរសបុរាណាចារ្យខ្មែរដែលបានបន្សល់ទុកឲ្យខេមរជនតពីជំនាន់មួយទៅជំនាន់មួយរាប់សហសវត្សរ៍មកហើយ។ ដោយសារតែសិល្បៈប្រភេទនេះមានប្រវត្តិ និងអាយុកាលយូរលង់ណាស់មកហើយនៅលើទឹកដីប្រទេសកម្ពុជា ហើយថែមទាំងមានលក្ខណៈពិសេសគួរឲ្យកោតស្ញប់ស្ញែង ជាពន់ពេករហូតត្រូវបានអនុ្តរជាតិទទួលស្គាល់។ ហេតុនេះហើយទើបល្ខោនស្រមោលស្បែកធំរបស់កម្ពុជាត្រូវបានចាត់ចូលទៅក្នុងបញ្ជីបេតិកភ័ណ្ឌវប្បធម៌អរូបីនៃមនុស្សជាតិជាស្ថាពរនៅថ្ងៃទី២៥ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ២០០៥ ដោយអង្គការយូនេស្កូ (UNESCO) គួរជាទីមោទនភាព។ ភាពគង់វង្សនៃមរត៌កវប្បធម៌ដ៏វិសេសវិសាលនេះពិតជាពឹងផ្អែកទៅលើវីរភាពតស៊ូពុះពារ យ៉ាងសស្រាក់សស្រាំរបស់បណ្តាសិល្បករបុរាណខ្មែរទាំងឡាយគ្រប់ទីតំបន់។ ជាក់ស្តែងលោក ម៉ាន់ កុសល ប្រធានសមាគមសិល្បៈសុវណ្ណភូមិ ក៏ជាវីរសិល្បករខ្មែរមួយរូបដែលបានស្វិតស្វាញក្រាញននៀលជំនះរាល់ឧបសគ្គក្នុងបុព្វហេតុ អភិរក្ស និងអភិវឌ្ឍទស្សនីយភាពសិល្បៈល្ខោនស្រមោលស្បែកធំខ្មែរអស់រយៈកាលជាងពីរទសវត្សរ៍មកហើយ។
ស្ថិតនៅលើទីតាំងផ្ទះលេខ៤ បណ្តោយផ្លូវលេខ៩៩ សង្កាត់ផ្សារដើមថ្កូវ ខ័ណ្ឌចំការមន រាជធានីភ្នំពេញ ម្តុំសាលាបឋមសិក្សាបឹងត្របែក សមាគមសិល្បៈមួយកន្លែងបានបង្ហាញខ្លួននៅខាងស្តាំដៃក្រោមស្លាកយីហោថា សមាគមសិល្បៈសុវណ្ណភូមិ ដែលមានរូប ព្រះរាមថ្លែងសរ ជានិមិត្តសញ្ញាសម្គាល់។ សមាគមនេះជាមជ្ឈមណ្ឌលល្ខោនស្រមោលស្បែកតូច-ធំ របាំបុរាណ និងប្រពៃណី និងចម្លាក់ស្បែក ដឹកនាំដោយលោកសាស្រ្តាចារ្យសិល្បៈ ម៉ាន់ កុសល។ ក្នុងកិច្ចជំនួបជាមួយ លោក ម៉ាន់ កុសល នាយកសមាគមសិល្បៈសុវណ្ណភូមិនៅទីតាំងសមាគមផ្ទាល់ លោកបានចង្អុលបង្ហាញអំពីចម្លាក់ស្បែកតូចធំជាច្រើនដែលរំលេចខ្លួនយ៉ាងល្អប្រណិតលើផ្ទៃវាំងននសទុកត្រៀមសម្រាប់ប្រើប្រាស់ក្នុងការសម្ដែងទស្សនីយភាពសិល្បៈល្ខោនស្បែក។ លោក ម៉ាន់ កុសល វ័យ៥៦ឆ្នាំ មានស្រុកកំណើតនៅស្រុកព្រៃកប្បាស ខេត្តតាកែវ។ ដោយសារមានទឹកចិត្តស្រឡាញ់វិស័យសិល្បៈវប្បធម៌ខ្មែរ ក្នុងអំឡុងឆ្នាំ១៩៨៤-១៩៨៥ លោកបានចូលសិក្សាជំនាញសិល្បៈផ្នែកល្ខោនបាសាក់នៅសាលាវិចិត្រសិល្បៈ ហើយលោកចំណាយពេលរៀនសូត្រនៅទីនោះអស់រយៈពេល៦ឆ្នាំរហូតទទួលបានសញ្ញាប័ត្រមធ្យមសិក្សាទុតិយភូមិសិល្បៈ (បាក់ឌុបសិល្បៈ)។ ក្រោយមកលោកបានចូលបំពេញការងារនៅនាយកដ្ឋានសិល្បៈ។ នៅក្នុងអំឡុងពេលនោះហើយ ដែលលោកបានឃើញណាំងស្បែកចាស់ៗដែលនៅសេសសល់ក្នុងនាយកដ្ឋានសិល្បៈ ហើយចាប់អារម្មណ៍ចង់ចាប់យកជំនាញសម្ដែងល្ខោនស្រមោលស្បែកធំវិញ។ ក្រោមការជួយជ្រោមជ្រែងបណ្តុះបណ្តាល ពីសិល្បកររៀមច្បង លោកបានចេះសម្ដែងល្ខោនស្រមោលស្បែកក្នុងរយៈពេល១ឆ្នាំ។ ត្រង់ចំណុចនេះ លោក ម៉ាន់ កុសល បានមានប្រសាសន៍បញ្ជាក់ថា សិល្បករចាស់ៗគ្រាន់តែបង្រៀនការសម្ដែងល្ខោនស្បែកធំ ប៉ុន្តែគ្មាននរណាម្នាក់បង្ហាត់វិធីសាស្រ្តក្នុងការធ្វើចម្លាក់ស្បែកល្ខោនស្រមោលនោះដល់រូបលោកឡើយ។ ដូច្នេះលោកត្រូវធ្វើស្វ័យសិក្សាពោលគឺរៀនសូត្រ ស្វែងយល់បន្ថែមដោយខ្លួនឯងទាំងអស់ដែលទាមទារឲ្យរូបលោកបន្តអភិវឌ្ឍសមត្ថភាពរហូត៥-៦ឆ្នាំទើបស្ទាត់ជំនាញ។
អាជីពជាជាងចម្លាក់ស្បែកមិនមែនជារឿងងាយស្រួលនោះទេ បើតាមការអះអាងរបស់លោក ម៉ាន់ កុសល។ លោកត្រូវចំណាយប្រាក់ និងពេលដើរទិញស្បែកគោដែលជាវត្ថុធាតុដើមចាំបាច់បំផុតសម្រាប់ផលិតកម្មនេះ។ បន្ទាប់មកត្រូវទាញសន្ធឹងស្បែកគោឲ្យតឹងស្មើដោយចងភ្ជាប់ទៅនឹងខ្សែស្នឹងជាច្រើនព័ទ្ធជុំវិញហើយពន្លះយកសាច់ចេញលាងសម្អាតឲ្យស្អាតអស់មុននឹងយកទៅហាលថ្ងៃក្នុងរយៈពេលពី៤៥នាទីទៅមួយម៉ោង។ បន្ទាប់មក គេត្រូវដាក់ពណ៌ហើយយកទៅហាលថ្ងៃម្តងទៀតរយៈពេល៣-៤ថ្ងៃទាល់តែស្ងួតល្អទើបកោសរោមចេញ។ ក្រោយមកទើបយកស្បែកដែលហាលស្ងួតគូរ ក្បាច់ ហើយឆ្លាក់ចេញជារូបតួអង្គផ្សេងៗទៅតាមឈុតឆាកក្នុងសាច់រឿង (ល្ខោនស្បែកធំលេងតែរឿងរាមកេរ្តិ៍)។ ជាចុងក្រោយ ត្រូវលាបពណ៌ខ្មៅដើម្បីឲ្យស្បែកនោះចាំងឆ្លុះពន្លឺល្អនៅពេលសម្ដែង។ ស្បែកគោសម្រាប់ធ្វើណាំងស្បែកត្រូវ ជ្រើសរើសដោយសម្រិតសម្រាំងមិនឲ្យក្រាស់ពេកឬស្តើងពេកនោះទេ។ ម្យ៉ាងវិញទៀត ស្បែកដែលឆ្លាក់រួចរាល់ត្រូវរក្សាទុក ដោយប្រុងប្រយ័ត្នមិនឲ្យត្រូវទឹកដាច់ខាត បើពុំដូច្នោះទេស្បែកនឹងរីកខូចទ្រង់ទ្រាយចម្លាក់ដើម។
សព្វថ្ងៃនេះ សមាគមសិល្បៈសុវណ្ណភូមិរបស់លោក ម៉ាន់ កុសល មានបុគ្គលិកពេញម៉ោងចំនួន០៥នាក់ ព្រមទាំង សិល្បករ សិល្បការិនីដែលមិនមែនជាបុគ្គលិកប្រចាំការរបស់សមាគមចំនួន ៤០-៥០នាក់ទៀត។ ជាលទ្ធផល សមាគមនេះផលិតបានចម្លាក់ស្បែកជាច្រើន ជាពិសេសចម្លាក់តួអង្គសំខាន់ៗក្នុងដំណើររឿងរាមកេរ្តិ៍ រួមមាន តួព្រះរាម ព្រះលក្ម្សណ៍ នាងសីតា ហនុមាន ក្រុងរាពណ៍ ឥន្រ្ទជិត ពិភេក សុគ្រីព និងសេនាយក្សបន្ទាប់បន្សំជាច្រើនទៀត។ ទស្សនីយភាពសិល្បៈល្ខោនស្រមោលស្បែករបស់សមាគមនេះត្រូវបានដាក់សម្ដែងជូនសាធារណជននៅម៉ោង៧យប់ ជារៀងរាល់ថ្ងៃសុក្រ និងថ្ងៃសៅរ៍ ដោយមានការរួមបញ្ចូលនូវទម្រង់សិល្បៈបុរាណចំនួនបីគឺ ល្ខោនស្បែកធំ ល្ខោនខោល និងរបាំបុរាណ។ “យើងធ្វើរឿងចាស់បញ្ចូលក្នុងរូបភាពថ្មី។ យើងធ្វើអ្វីដែលថ្មី មិនចម្លងគេ មិនដូចគេ” លោក ម៉ាន់ កុសល បានសង្កត់ធ្ងន់។ ភ្ញៀវដែលបានទៅទស្សនាការសម្ដែងភាគច្រើនជាភ្ញៀវបរទេស តួយ៉ាងជនជាតិបារាំង អាល្លឺម៉ង់ អ៊ីតាលី អេស្ប៉ាញ ប៊ែលហ្ស៊ិក រីឯជនជាតិអាស៊ី មានដូចជា ជប៉ុន ចិន និងឥណ្ឌា ព្រមទាំងនិស្សិតខ្មែរដែលស្នេហាវិស័យសិល្បៈមួយចំនួនផងដែរ។
ទោះបីជាយ៉ាងណាក៏ដោយ សិល្បករល្ខោនស្រមោលស្បែកធំជើងចាស់រូបនេះបានលាតត្រដាងអំពីផលវិបាក នៃអាជីពនេះប្រាប់ សូវរីន ថា “ខ្ញុំចំណាយពេលលើអាជីពនេះ ២៤ឆ្នាំគឺពាក់កណ្តាលជីវិតនៅលើហ្នឹងទៅហើយ! សេចក្តីស្រឡាញ់របស់ខ្ញុំមិនសាបរលាប គឺកាន់តែបូកបន្ថែម ប៉ុន្តែខ្ញុំហាក់បីដូចជាមានភាពឯកាក្នុងរយៈពេលជាង២០ឆ្នាំនេះ”។ លោកបានរៀបរាប់លម្អិតថា ដំបូងឡើយ លោកបានជួលកន្លែងគេនៅម្តុំទួលស្លែងសម្រាប់ធ្វើជាទីតាំងសមាគមក្នុងតម្លៃត្រឹម ២០០-៣០០ដុល្លារក្នុងមួយខែ ប៉ុន្តែជាអកុសលតម្លៃជួលឡើងថ្លៃទ្វេដងដែលធ្វើឲ្យលោកមិនមានលទ្ធភាពគ្រប់គ្រាន់ក្នុងការចំណាយ លោកក៏បានបង្ខំចិត្តផ្លាស់ប្តូរមកទីតាំងសព្វថ្ងៃនេះអស់រយៈពេល៦ឆ្នាំមកហើយ។ ក្នុងរយៈពេលប៉ុន្មានឆ្នាំចុងក្រោយនេះ សមាគមរបស់លោកត្រូវប្រឈមមុខនឹងវិបត្តិផ្នែកហិរញ្ញវត្ថុស្ទើរតែឈានទៅដល់ការដួលរលំ ដោយសារតែមាន មុខចំណាយច្រើន ហើយចំណូលវិញគឺពឹងផ្អែកតែលើការសម្ដែងសិល្បៈរបស់សមាគមតែមួយមុខគត់ គ្មានការជួយឧបត្ថម្ភ ទំនុកបម្រុងពីអង្គការស្ថាប័ន ឬសប្បុរជនណាសោះឡើយ។ “សមាគមត្រូវចំណាយក្នុងមួយខែជាង២០០០ដុល្លារ លើថ្លៃផ្ទះ ថ្លៃសំរាម ថ្លៃទឹកភ្លើង ថ្លៃអាហារ និងប្រាក់ឧបត្ថម្ភមួយចំនួនចំពោះក្រុមសិល្បករ” ម្ចាស់សមាគមរូបនេះ បានបញ្ជាក់បន្ថែម ទាំងក្រៀមក្រំ។
ថ្វីត្បិតតែមានវ័យកាន់តែច្រើនហើយឆ្លងកាត់វិបត្តិព្យុះភ្លៀងរាប់មិនអស់ក្នុងជីវិតសិល្បៈ សិល្បកររូបនេះនៅតែប្រកាន់យកគំនិតសុទិដ្ឋិនិយមដដែលថា “ខ្ញុំសង្ឃឹមថានៅពេលអនាគត សិល្បៈបុរាណខ្មែរប្រហែលជារុងរឿង”។ លោកបានបកស្រាយមូលហេតុថា “ព្រោះបើតាមការកត់ចំណាំរបស់ខ្ញុំផ្ទាល់ ចិត្តខ្មែរទទួលអ្វីពីក្រៅមិនបានយូរទេ! ខ្មែរអង្គុយលើកង់ប្រវត្តិសាស្រ្ត គឺវិលចុះវិលឡើង នឹងត្រឡប់ទៅរកកន្លែងដើមដដែល!”។ យ៉ាងណាមិញ លោកសាស្រ្តាចារ្យ ម៉ាន់ កុសល នាយកសមាគមសិល្បៈសុវណ្ណភូមិមានបំណងចង់ឲ្យស្ថាប័នពាក់ព័ន្ធមេត្តាបញ្ជ្រាបមនសិការស្នេហាសិល្បៈវប្បធម៌ជាតិដល់យុវវ័យ ជំនាន់ក្រោយតាមរយៈការជំរុញសកម្មភាពសម្ដែងសិល្បៈបុរាណខ្មែរនៅតាមគ្រឹះស្ថានអប់រំនានាជូនសិស្សនិស្សិតទស្សនា និងសិក្សាស្វែងយល់ឲ្យកាន់តែទូលំទូលាយទ្វេដង។ តាមរយៈទស្សនាវដ្តី សូវរីន លោកបានផ្តាំផ្ញើចុងក្រោយដល់កូនខ្មែរទាំងអស់ថា “បើបងប្អួនពិតជាចង់ជួយទ្រទ្រង់សិល្បៈនេះគឺខ្មែរម្នាក់ចំណាយលុយត្រឹមតែ១០០រៀលក្នុងមួយខែ សមាគមនឹងអាចបើកទ្វារបន្ត”។ សរុបសេចក្តីមកអ្នកអភិរក្សសិល្បៈបុរាណរូបនេះចង់ឲ្យកុលបុត្រកុលធីតាខ្មែរគ្រប់មជ្ឈដ្ឋានចូលរួមជាសកម្មភាពជាក់ស្តែងប្រសើរជាងការនិយាយតែមាត់ទទេហើយសោកស្តាយនៅពេលដែលវាបាត់បង់សាបសូន្យ៕