ស្ទោង គឺជាស្រុកមួយក្នុងខេត្តកំពង់ធំ ដែលទេសចរនានារមែងមើលរំលងជារឿយៗ រាល់ពេលធ្វើដំណើរឆ្លងកាត់ឆ្ពោះទៅកាន់ទឹកដីខេត្តសៀមរាប។ ប្រសិនបើប្រិយមិត្តចាប់អារម្មណ៍បន្ដិច នោះនឹងប្រទះភ្នែកឃើញផ្ទះបុរាណជាច្រើនសណ្ឋានឈរទ្រឹងជាជួរនៅលើបណ្ដោយផ្លូវជាតិតែម្ដង។ មិនបង្អង់យូរ យើងបាននាំគ្នាឡើងឡានឆ្ពោះទៅកាន់ស្រុកស្ទោងនេះភ្លាម។
ប្រមាណជា ៣ ទៅ ៤ ម៉ោង ពីរាជធានីភ្នំពេញ ឡានបានសំចតនៅនឹងទីរួមស្រុកស្ទោងទៅហើយ។ សំណង់បែបបុរាណជាច្រើន ខ្លះត្រូវបានបោះបង់ចោល ខ្លះទៀតត្រូវបានជួសជុលលាបពណ៌បន្ថែមជាលំនៅដ្ឋាន ឬប្ដូរជាហាងទំនិញនានា បានបង្ហាញរូបរាងយ៉ាងច្បាស់នៅនឹងមុខ។ ផ្ទះបែបខ្មែរកាត់ចិន (ខ្លះហៅថាផ្ទះទៀម) សង់រាបស្មើនឹងដីតែមួយជាន់ ធ្វើពីឥដ្ឋឬឈើ ទ្វារចូលពីមុខ បង្អួចសងខាងផ្ទះ មានប្រក់ដំបូលក្បឿងដូចម៉ូដដំបូលផ្ទះកន្ដាំង ពិតជាប្លែកពីទេសភាពភូមិស្រុកដែលយើងទាំងអស់គ្នាធ្លាប់ដឹង ហើយផ្ទះបែបនេះខ្លះទៀតសង់ជាប់គ្នា៥ទៅ៦ល្វែង តែរួមដំបូលតែមួយ។ ហើយលំនាំម៉ូដនេះមានសង់ជាលក្ខណៈពីរជាន់ថែមទៀត ដោយខាងក្រោមមានច្រកទ្វារធំ សសរពីរទ្រល្វែងខាងលើ ហើយល្វែងលើមានបង្អួចធំ។ សំណង់មួយបែបទៀត ដែលបន្សល់តាំងពីសម័យអាណានិគមបារាំង ក៏ត្រូវបានប្រទះឃើញ។ តួយ៉ាង អគារការិយាល័យអប់រំយុវជននិងកីឡា ស្រុកស្ទោង ដែលនៅរក្សាសោភ័ណភាពយ៉ាងប្រពៃតាំងពីឆ្នាំ១៩៤០។ អគារ៦ល្វែងបែបសហសម័យនេះ ស្ថិតនៅក្រោមដំបូលប៉ិតតែមួយ ខណ្ឌចែកដោយសសរពីផ្ទៃដីដល់ដំបូលដែលបង្កជារានហាលដ៏វែង ហើយមានជណ្ដើរនៅចំហៀងខាងក្រៅនៃអគារ។ ទីធ្លាមុខអគារទូលាយសម្រាប់ចតយានជំនិះនានា អមដោយដើមឆ័ត្រធំនៅសងខាង ចោលជាម្លប់យ៉ាងត្រជាក់ភ្នែក ហើយក៏បន្ថែមនូវភាពរស់រវើកដល់អគារចំណាស់នេះផងដែរ។ សំណង់អគារនៅក្នុងស្រុកស្ទោងនេះ ហាក់ប្រាប់ខ្ញុំអំពីវិសាលភាពមួយនៃហេដ្ឋារចនាសម័្ពន្ធក្នុងស្រុកនេះ ព្រោះទីនេះមិនត្រឹមតែប្រមូលផ្ដុំទៅដោយផ្ទះបុរាណខាងលើនោះទេ តែនៅមានផ្ទះរចនាបទបែបខ្មែរ (ដូចជាផ្ទះប៉ិត ផ្ទះកន្តាំងជាដើម) ផ្ទះកូនកាត់ (ដែលកែច្នៃលើទម្រង់ផ្ទះបុរាណ) ផ្ទះបែបជំនាន់ថ្មី (ដែលយើងឧស្សាហ៍ឃើញទូទៅ) និងអគារទំនើបថែមទៀត។ ក្នុងទីរួមស្រុកតែមួយសោះ តែយើងអាចមើលឃើញពីសម័យកាលខុសៗគ្នាក្នុងពេលតែមួយ ពិតជាកម្រនឹងជួបណាស់។
ខ្ញុំបានបន្តដំណើរទៅផ្សារស្ទោងតាមរយៈម៉ូតូរ៉ឺម៉ក ដើម្បីស្រស់ស្រូបអាហារពេលព្រឹក ណាមួយចង់ទៅមើលជីវភាពអ្នកស្រុកស្ទោងផង។ គ្រាន់តែទៅជិតដល់មាត់ច្រកបត់ចូលផ្លូវផ្សារ ខ្ញុំចាប់អារម្មណ៍ឃើញមានអ្នកស្រុកដាក់ហាលត្រីងៀតយ៉ាងច្រើនកុះករតាមផ្ទះរៀងៗខ្លួនលើបណ្ដោយផ្លូវជាតិ ដោយចាំងជាមួយនឹងពន្លឺថ្ងៃផង អមដោយសាច់ក្រកក្រហមៗព្យួរពេញតូបផង បានបង្កជាទស្សនីយភាពយ៉ាងស្រស់ឆើតគួរឲ្យទាក់នេត្រា ខ្ញុំក៏ឈប់ហើយចូលទៅសាកសួរ។ តាមពិតអ្នកស្រុកស្ទោងនេះ ពូកែខាងធ្វើងៀត និងគ្រឿងផ្អាប់ ដោយឃើញមានត្រីងៀត គោងៀត ក្របីងៀត សាច់ក្រក ត្រីឆ្អើរ ផ្អក ប្រហុកជាដើមដាក់លក់ព្រោងព្រាតនៅមុខផ្ទះ ហើយអ្វីដែលប្លែកទៀតនោះគឺងៀតសាច់ក្រពើ។ បើតាមសម្ដីបងស្រីអ្នកលក់បានប្រាប់ថា ងៀតក្រពើមិនសូវលក់ជាប្រចាំទេ ព្រោះទាល់តែមានគេទិញស្បែកក្រពើ ទើបសល់សាច់សម្រាប់យកមកធ្វើងៀត។ ព្រោះសាច់ភាគច្រើនគឺគាត់ទិញពីគេ ហើយយកមកប្រឡាក់តាមគ្រឿងផ្សំផ្ទាល់ខ្លួន។ កំពុងតែសំណេះសំណាល ភ្ញៀវក៏ចាប់ផ្ដើមចូលជាបន្ដបន្ទាប់ ឯខ្ញុំក៏បានលាពួកគាត់ហើយបន្ដដំណើរទៅមុខទៀត។ នៅឯផ្សារនាព្រឹកនេះ គឺពិតជាពពាក់ពពូនទៅដោយអ្នកលក់ និងអ្នកទិញយ៉ាងមមាញឹក។ ក្រៅពីហាងទំនិញតូចធំ នៅតាមដងផ្លូវទៅដល់ផ្សារ មានអ្នកស្រុកដាក់លក់នូវគ្រឿងកសិផលរបស់ខ្លួនប្របនឹងចិញ្ចើមផ្លូវយ៉ាងហូរហែ ដែលមានដូចជាបន្លែផ្លែឈើត្រីសាច់ស្រស់ៗ ឬនំនែកនានា។ ខ្លះដាក់លក់ចល័តតាមកង់ឬម៉ូតូ ខ្លះដាក់រាបនឹងដីក្រាលដោយបាវឬធុងនានាទៅតាមសមាជីវ។ ទីនេះពិតជាសម្បូរបែបទៅដោយគ្រឿងបរិភោគ និងសម្ភារប្រើប្រាស់ប្រចាំថ្ងៃសម្រាប់ផ្ដត់ផ្គង់តម្រូវការក្នុងតំបន់នេះ ដែលស្ទើរតែមិនខុសពីផ្សារនៅឯក្រុងយើងឡើយ។ ទៀតសោត អ្នកលក់ដូរនៅទីនេះក៏រួសរាយរាក់ទាក់ បង្ហាញស្នាមញញឹមមិនជិនណាយដល់អ្នកដំណើរទាំងឡាយ រួមទាំងខ្ញុំផងដែរ។ បន្ទាប់ពីបានធ្វើការសន្ទនាខ្លះៗជាមួយនឹងអ៊ំៗលក់ដូរនៅទីនោះវិញ រឹតធ្វើឲ្យខ្ញុំមានអារម្មណ៍ថាស្និទ្ធស្នាល ហើយកាយវិការសម្ដីសំដៅរបស់ពួកគាត់ក៏សមរម្យប្រកបដោយវិជ្ជាជីវៈ។ ពួកគាត់ម្នាក់ៗហាក់រីករាយនឹងជីវភាពដ៏សាមញ្ញរបស់ពួកគាត់ ដោយមិនសូវខ្វល់ខ្វាយអ្វីច្រើនឡើយ។ ភាពសម្បូរសប្បាយក៏បានបង្ហាញឲ្យឃើញផងដែរតាមរយៈហាងគុយទាវក្បែរៗ នោះ មានមនុស្សអង្គុយសម្រាកស្រស់ស្រូបគុយទាវ បាយ ឬកាហ្វេយ៉ាងស៊ីវិល័យមួយបែប។
នៅមិនឆ្ងាយពីផ្សារស្ទោង មានវត្តមួយឈ្មោះថា វត្តព្រះនាង ដែលមានប្រវត្តិយូរណាស់ដែរមកហើយ។ ហើយបើតាមការសាកសួរពីអ្នកភូមិស្រុកបានប្រាប់ឲ្យដឹងថា កាលពីមុនក្នុងវត្តនេះ មានប្រាសាទមួយឈ្មោះថា “ប្រាសាទឫស្សីខ្សាច់” ជាអកុសល វារលំបាក់អស់រលីងយូរមកហើយ។ ប៉ុន្ដែក្នុងបរិវេណវត្តព្រះនាងមានចេតិយមួយធំខ្ពស់មានឈ្មោះថា ព្រះមហាមុនីចេតិយនិងមានស្ថានីយវិទ្យុផ្សាយសំឡេងព្រះពុទ្ធសាសនាកម្ពុជរដ្ឋ អេហ្វអឹម ៨៨ មេហ្កាហឺត ផងដែរ។ និយាយដល់វត្តបុរាណ អ្នកស្រុក និងលោកពូរត់ម៉ូតូរ៉ឺម៉កបានប្រាប់ថា ស្ទោងសម្បូរវត្តបុរាណច្រើន ដែលមានប្រវត្តិជាប់ទាក់ទិននឹងការកកើតស្រុកស្ទោង និងប្រវត្តិសាស្ត្រនានា។ តាមរយៈឯកសារលោកតាអាចារ្យបានឲ្យដឹងថា ក្នុងស្ទោងមានវត្តបុរាណ៨ ដែលមានដូចជាវត្តឃ្លាំងខ្មូត វត្តក្ដីដើម វត្តខ័ណ្ឌសារ វត្តពោធិ៍វាង វត្តដូនល្អ វត្តឥន្ទ្ររង្សី និងវត្តប្រាសាទក្របី។ ខ្លះនៅមានព្រះវិហារបុរាណ តែលាបពណ៌ថ្មី ឬជួសជុលបន្ថែម ខ្លះទៀតសល់តែខឿនចាស់ ឯខ្លះទៀតក៏បាក់អស់នៅត្រឹមតែឈ្មោះ។ ក្រៅពីវត្តបុរាណដែលមានឯកសារកត់ត្រាទាំងនេះ ក្នុងទីរួមស្រុកនេះក៏សម្បូរទៅវត្តចំណាស់ៗ និងថ្មីៗច្រើនទៀត ដែលស្ថិតនៅមិនឆ្ងាយពីគ្នា។ នេះបានសបញ្ជាក់ពីអ្នកស្រុកស្ទោង ពិតជាពុទ្ធសាសនិកដ៏ខ្ជាប់ខ្ជួនមែន។ ជិះទស្សនាជុំវិញផ្លូវភូមិស្រុក គយគន់ទេសភាពស្រុកស្រែកចម្ការ និងវត្តមួយចំនួនយ៉ាងស្រស់ស្រាយរួចហើយ ដល់ម៉ោងបាយល្មម។
ចម្អែតក្រពះរួច ពូម៉ូតូរ៉ឺម៉កក៏ចេញដំណើរទៅវត្តឃ្លាំងខ្មូត ដែលមានចម្ងាយប្រមាណ១០គីឡូម៉ែត្រពីទីរួមស្រុក។ អ្នកស្រុកនេះហាក់ឧស្សាហ៍ណាស់ មិនឲ្យទំនេរដៃសោះ ព្រោះតាមបណ្ដោយផ្លូវ គ្មានអ្វីក្រៅពីវាលស្រែ និងដីចម្ការពណ៌បៃតង អមដោយផ្ទះអ្នកស្រុកបែបជនបទឡើយ។ ប្រមាណកន្លះម៉ោង ខ្ញុំបានមកដល់ក្លោងទ្វារវត្តឃ្លាំងខ្មូត គ្រាន់តែមកដល់ភ្លាម ចេតិយធំមួយបានធ្វើឲ្យខ្ញុំរំពៃមើលហើយមើលទៀត។ នេះគឺចេតិយបុរាណមួយ ដែលអ្នកភូមិស្រុកនៅទីនោះ(ពិសេសចាស់ទុំ)ប្រាប់ថាឃើញនៅតាំងពីដើមមកហើយ។ ចេតិយនេះមានកម្ពស់ខ្ពស់ហួសចុងដូងចុងត្នោតដុះក្បែរនោះទៅទៀត ស្ថិតនៅជាប់នឹងបឹងមួយពីមុខក្លោងទ្វារចូលវត្ត។ បើឈរនៅលើទួលចេតិយបុរាណ នឹងអាចឃើញតួព្រះវិហារវត្តឃ្លាំងខ្មូតបុរាណ តាមចន្លោះដើមត្នោតដុះស្មើគ្នាជាជួរយ៉ាងគួរឲ្យគយគន់។ អមដោយអាកាសធាតុស្រទំ ហាក់ធ្វើឲ្យធម្មជាតិនៅទីនេះមានសភាពស្ងប់ស្ងាត់ជាទីមេត្រី ហើយអង្រួនអារម្មណ៍ខ្ញុំឲ្យស្រាកស្រាន្ដពីភាពនឿយណាយទាំងឡាយ។ កាលបានឡើងលើព្រះវិហារបុរាណនេះ ហើយសម្លឹងទៅមើលទិដ្ឋភាពវាលស្រែ រឹតទទួលបានទស្សនីយភាពមួយបែបទៀត។ នៅក្នុងបរិវេណវត្តទៀតសោត សម្បូរទៅដោយដើមឈើធំៗ ហើយមានចិញ្ចឹមនូវសត្វស្វាសត្វទោច ទន្សាយ និងក្ងានថែមទៀតផង។ សូមបញ្ចាក់ផងដែរ វត្តនេះកសាងតាំងពីឆ្នាំ១៣៧៥។
ចាកចេញពីវត្តបុរាណនេះ ម៉ូតូរ៉ឺម៉កបានបន្តដំណើរទៅទស្សនកិច្ចនៅឯភូមិនាងសល្ងាច ឃុំប្រឡាយ ស្រុកស្ទោង។ តាមសៀវភៅប្រវត្តិវត្តក្ដីដើម (ដែលចងក្រងអំពីប្រវត្តិរឿងបក្សីចាំក្រុង) បានតំណាលថា ស្ដេចចាមព្រះបាទ សេន្ទ្រាទី២ ព្រះអង្គមានកូនស្រីមួយឈ្មោះព្រះនាង ពៅពិសី ដែលទើបតែមានព្រះជន្ម ១៦វស្សា។ ព្រះនាងមានរូបឆោមលោមពណ៌សម្ផស្សល្អល្អះបវរស្រស់ស្អាត និងរកអ្វីមកប្រៀបផ្ទឹមមិនបានឡើយ។ ស្របពេលដែលព្រះបាទបក្សីចាំក្រុង យាងទៅធ្វើបុណ្យឆ្លងនៅវត្តករណីដើម (វត្តក្ដីដើម) ដែលមានក្រុមនាម៉ឺនមុខមន្រ្តី សេនារេហ៍ពលគ្រប់ជាន់ថ្នាក់ជាច្រើនហែហមជូនដំណើរ។ នៅថ្ងៃបុណ្យចុងបង្ហើយ ម៉ឺនបម្រុងក្សត្រនិងម៉ឺនប្រពៃប្រឹក្សា ដែលដើរមើលនារីស្រស់ស្អាតទុកថ្វាយព្រះរាជា បានទៅទូលព្រះបាទបក្សីចាំក្រុងថា ខ្លួនបានឃើញនារីសម្បុរសម្នាក់តែងបង្ហាញខ្លួននៅទួលមួយមិនថាថ្ងៃឬល្ងាច ដែលនាងនោះគឺជាព្រះនាងពៅពិសី បុត្រីរបស់ស្តេចចាមសេន្ទ្រានេះឯង។ ដូចនេះកន្លែងដែលជំនិតទាំងពីរបានយល់បានឃើញ ព្រះនាង ពៅពិសី ក៏ត្រូវបានហៅថាទួលនាងសថ្ងៃល្ងាច ដែលក្រោយមក ទីនោះក៏បានជាប់ឈ្មោះថា ភូមិនាងសល្ងាច រហូតមក។ បន្ទាប់ពីបត់ចូលផ្លូវភូមិមួយពីថ្នល់ជាតិ ខ្ញុំដូចជាបានមកដល់ភូមិឋានសុខដុមមួយ វាលស្រែធំល្វឹងល្វើយដាច់កន្ទុយភ្នែកកំពុងលាតសន្ធឹងឥតឈប់ឈរ លម្អដោយដើមត្នោតដែលបង្អួតប្រាប់ថានេះជាទឹកដីសុវណ្ណភូមិនៃយើង ឯហ្វូងកុកពណ៌ស នាំគ្នាប្រលែងលេងក្នុងភ្លឺស្រែយ៉ាងសប្បាយរីករាយ។ ស្របនឹងវស្សានរដូវ វាលស្រែវាលស្រូវយើងពណ៌ឡើងបៃតងឆើត ហើយវាលខ្លះទៀតឥតស្រូវសល់តែទឹកក្នុងស្រែ បង្កើតបានជាវាលទឹកដ៏ធំមួយដែលហាក់បីដូចជាបឹងចរណៃឆ្លុះនឹងមេឃយ៉ាងល្អល្អះ។ ឯអ្នកស្រុកនៅទីនេះប្រើប្រាស់ក្របីក្នុងការងារកសិកម្មច្រើន ដោយចោលភ្នែកទៅឃើញសម្បូរទៅដោយហ្វូងក្របីដើរលុយទឹក ឬស៊ីស្មៅឯវាលស្រែនៅតាមដងផ្លូវដែលយើងកំពុងធ្វើដំណើរនេះ។ មានទាំងគំនូរធម្មជាតិ មានទាំងខ្យល់អាកាសបរិសុទ្ធ ពិតជាធ្វើខ្ញុំត្រជាក់ភ្នែកត្រជាក់កាយស្រឡះមុខស្រឡះមាត់ក្រៃ។ មិនយូរប៉ុន្មាន ខ្ញុំក៏ដល់ភូមិសល្ងាច ដែលទីនេះបានក្លាយជាភូមិស្រុកដែលមានប្រជាពលរដ្ឋរស់នៅកុះករ ដោយទីតាំងជាប់នឹងដៃស្ទឹងស្ទោង ប្រជាពលរដ្ឋនៅទីនេះប្រកបរបរនេសាទ និងចិញ្ចឹមសត្វស្រុកខ្លះៗដូចជាមាន់ទាដើម្បីទ្រទ្រង់ជីវភាពប្រចាំថ្ងៃ។ យើងសង្កេតឃើញអ្នកខ្លះកំពុងសកម្មនឹងការងារដាំស្ល ខ្លះពុះឧស ខ្លះរៀបចំផ្ទះសម្បែង ខ្លះក៏កំពុងជួសជុលអួន ឬរៀបចំឧបករណ៍នានាសម្រាប់ការងារនេសាទរៀងៗខ្លួន។ ម្នាក់ៗហាក់មមាញឹកនឹងការងារ តែក៏មិនភ្លេចស្វាគមន៍អ្នកដំណើរទាំងឡាយផងដែរ។ ពួកគាត់រមែងសំណេះសំណាលជាមួយនឹងពួកយើងប្រកបដោយទឹកមុខញញឹមញញែម ហាក់បីដូចជាអ្នកភូមិស្រុកតែមួយ អមដោយសំណើចក្អាកក្អាយរបស់ក្មេងៗដែលរត់ប្រឡែងគ្នាលេងតាមនិស្ស័យក្មេងផង រឹតធ្វើឲ្យបរិយាកាសពេលនេះគួរជាទីមនោរម្យ។
ពេលវេលាចេះតែរំកិលទៅមុខ ខ្ញុំបានចាកចេញពីភូមិនាងសល្ងាចត្រឡប់មកទីរួមស្រុកវិញ និងបានទៅដល់វត្តករណីដើម ហៅវត្តក្ដីដើម ដែលជាវត្តបុរាណជាប់ពាក់ព័ន្ធនឹងរឿងបក្សីចាំក្រុង។ បើយោងតាមសៀវភៅប្រវត្តិវត្តក្ដីដើម ដែលព្រះតេជគុណប្រចាំវត្តបានផ្តល់ឱ្យមក បានសរសេរថា “ព្រះបាទបក្សីចាំក្រុងបានកសាងព្រះវិហារមួយយ៉ាងល្អស្អាត ធ្វើអំពីផ្ទាំងសិលាថ្មភ្មំ នៅត្រង់កន្លែងដែលគេបានប្រហារជីវិតព្រះមាតាទ្រង់ គឺដើម្បីរំលឹកអស់អនុស្សាវរីយ៍ដ៏ជូរចត់ រំលឹកដល់គុណព្រះមាតាដែលបានផ្តល់ជីវិតដល់ព្រះអង្គ និងដែលត្រូវបាត់បង់ជីវិតដោយសារតែព្រះអង្គ។ ព្រះវិហារនោះ ទ្រង់បានប្រទាននាមថា វត្តករណីដើម ដែលមានវត្តមានរហូតមកដល់សព្វថ្ងៃនេះ ស្ថិតនៅក្នុងភូមិកំពង់ចិន ឃុំកំពង់ចិន ស្រុកស្ទោង ខេត្តកំពង់ធំ”។ មួយវិញទៀត តាមសង្ឃដីការបស់ព្រះតេជគុណអង្គនោះទៀតសោតបានបង្ហាញថា ព្រះវិហារនោះត្រូវបានរុះរើនិងធ្វើឡើងវិញមិនដឹងជាប៉ុន្មានសាទៅហើយ ព្រោះរយៈកាលយូរឆ្នាំណាស់ដែរ ដោយវត្តនេះកកើតតាំងពីឆ្នាំ១០៣៧ម៉្លេះ។ សព្វថ្ងៃព្រះវិហារនោះ ត្រូវបានសង់ថ្មីលើខឿនចំណាស់ដែលយើងអាចឃើញពីភាពសឹករេចរឹល និងទម្រង់ម៉ូដមិនស៊ីមេទ្រីគ្នារវាងខឿន និងតួព្រះវិហារ។ នៅពីមុខព្រះវិហារនេះ ក៏មានរូបសំណាកព្រះមាតាបក្សីចាំក្រុងជាតំណាងនិងឧទ្ទិសដល់ទ្រង់ផងដែរ។ ក្រៅពីនេះ នៅមានកុដិបុរាណតាំងពីសម័យអាណានិគមមួយនៅក្បែរនោះផងដែរ ដែលជាទីចាប់អារម្មណ៍អ្នកផង ព្រោះលេចធ្លោខុសប្លែកក្នុងបរិវេណនៃវត្ត។ មួយវិញទៀតសោត ចេតិយកំពូល៥ដ៏ទ្រុឌទ្រោមមួយក្បែរស្រះទឹក ត្រូវបានព្រះតេជគុណអង្គនោះតំណាលថាជាកន្លែងតម្កល់នូវព្រះធាតុរបស់មេគណ និងអនុគណជាច្រើនជំនាន់ដែលជួយអភិវឌ្ឍថែរក្សាវត្តក្ដីដើមនេះឲ្យរីកចម្រើនមកដល់បច្ចុប្បន្នកាល តែឥឡូវនេះ ខាងវត្តក៏កំពុងសាងសង់នូវចេតិយថ្មីមួយទៀតក្បែរសាលាឆាន់ជំនួសចេតិយចាស់។
វត្តនេះហើយដែលមានដើមកំណើតនៃការកកើតស្រុកស្ទោងនេះផងដែរ ដោយកាលនោះស្តេចចាមសេន្ទ្រាទី ២ សោយរាជ្យគ្រប់គ្រងនៅតំបន់នេះតាំងពីបុរាណកាលយូរលង់ណាស់មកហើយ ដោយព្រះអង្គមានធ្នូ (និងសរ) ជាអាវុធដែលមានមហិទ្ធិឫទ្ធិខ្លាំងពូកែអស្ចារ្យ។ គឺបាញ់ចេញសរ(ព្រួញ)ប្រាំ ឮសូរដូចរន្ទះបាញ់ផ្ទប់គ្នា ហើយបើបាញ់ទៅប៉ះដើមឈើណាមួយ ផ្លែឈើទាំងប៉ុន្មានលើដើមឈើនឹងជ្រុះអស់គ្មានសល់។ ធ្នូនិងសរទាំងនេះ មិនអាចដាក់លើដី ឬលើគ្រែបានឡើយ ដូច្នេះហើយទើបស្ដេចចាមកសាងប្រាសាទមួយ ធ្វើអំពីឥដ្ឋ ហើយយកធ្នូនិងសរនោះទៅព្យួរទុកធ្វើដូចជាទោង (បញ្ជាក់៖ ប្រាសាទនេះស្ថិតនៅជ្រុង ខឿនព្រះវិហារវត្តក្តីដើម ខាងត្បូងឈៀងខាងកើតជិតមាត់ស្រះ ហើយសព្វថ្ងៃរលើងបាក់បែកអស់ នៅសល់តែឥដ្ឋបាតប្រាសាទតែប៉ុណ្ណោះ។) ដោយសារហេតុភេទដូចនេះ ទើបបានគេដាក់ឈ្មោះទីកន្លែងនោះថា “សរទោង” ដែលយូរៗទៅក្លាយទៅជាស្ទោង។ ស្រុកស្ទោងនេះនៅមានវត្តបុរាណ និងចំណុចទាក់ទាញជាច្រើនទៀតដែលគួរស្វែងយល់។ បើមានឱកាស យើងនឹងនាំគ្នាមកផ្សងព្រេងម្ដងទៀត និងរុករកនូវអ្វីប្លែកបន្ថែមទៀតជាក់ជាមិនខាន៕
Article by LENG CHANREASEY